Za dve godine počinje gradnja HE Gornje Kruševo

Država i Elektroprivreda u naredne dvije godine počeće izgradnju hidroelektrane "Gornje Kruševo" na rijeci Pivi, nizvodno od sadašnje HE "Mratinje", navedeno je u Reformskoj agendi, dokumentu Vlade usvojenom u septembru a kojeg je prošle sedmice odobrila Evropska komisija.

To bi bila prva veća hidroelektrana koja bi se gradila u Crnoj Gori nakon 48 godina, jer je posljednja, HE "Piva", izgrađena 1976. godine.

U ovom Reformskoj agendi nalaze se projekti iz drugih oblasti: prosvjeta, zdravstvo, pravosuđe, saobraćaja... za koje Crna Gora očekuje podršku iz EU fondova u okviru Ekonomsko-investicionog plana (EIP) za zapadni Balkan u iznosu od preko 380 mil EUR.

Vlada sa projektom HE "Gornje Kruševo" konkuriše u okviru oblasti koje EU finansira, energetska zelena tranzicija, i sektora Politika dekarbonizacije i priprema za mehanizam određivanja cijena emisije ugljenika.

Izgradnja ove hidroelektrane je procijenjena na 160 mil EUR, a kako je navedeno u procjeni zrelosti projekta (pripremljenost za realizaciju) neophodna dokumentacija biće završena u 2025. ili najkasnije u 2026. godine nakon čega se može očekivati početak izgradnje. Cilj projekta je da se smanji učešće električne energije proizvedene iz uglja i ispunjenje obaveza koje je Crna Gora preuzela u postupku priključenja Evropskoj uniji.

Elektroprivreda (EPCG) je u avgustu ove godine raspisala tender za geološka istraživanja na lokaciji planiranoj za gradnju HE "Kruševo", koji je još u toku.

EPCG je u 2022. godini usvojila studije iskorišćenja hidroenergetskog potencijala rijeke Pive nizvodno od HE "Piva". Studija je imala za predmet dvije analizirane varijante lokacije HE odnosno pregradnog mjesta - Donje Kruševo ili Gornje Kruševo, a kao kao bolja varijanta izabrano je Gornje Kruševo. Akumulacija bi se nalazila prije granice sa Bosnom i Hercegovinom.

Odbor direktora EPCG u avgustu 2023. godine donio je odluku o nastavku izrade projektno tehničke dokumentacije. Kako se ova lokacija sada nalazi u prvoj zoni zaštite Parka prirode "Piva", EPCG je podnijela inicijativu za reviziju studije parka prirode "Piva" s ciljem isključivanja predmetnog terena iz parka prirode.

Prema ranijim najavama, ova hidroelektrana imala bi instalisanu snagu od 82 MW i očekivanu godišnju proizvodnju od 170 GWh, odnosno činila bi oko pet odsto sadašnje proizvodnje električne enregije iz svih izvora.

HE "Kruševo" se nalazi u Strategiji razvoja energetike Crne Gore do 2030. godine, dok je u okviru postupka izrade Nacionalnog klimatskog i energetskog plana identifikovana kao veoma perspektivan i jedan od prioritetnih projekata u oblasti hidroenergetike.

Cilj energetske tranzicije i ovog projekta je da smanji zavisnost Crne Gore od proizvodnje iz termoelektrane "Pljevlja". Energetska zajednica još nije odlučila do kada će ovaj objekat moći da radi. TE "Pljevlja" u ukupnoj proizvodnji učestvuje sa 40 do 60 odsto, zavisno od hidrologije te godine, i najstabilniji je proizvođač električne energije.

Crna Gora se obavezala da će do 2030. godine smanjiti svoju zavisnost od električne energije dobijene sagorijevanjem uglja, zbog čega je EPCG u protekle tri godine pokrenula više projekata proizvodnje električne energije iz održivih izvora, odnosno hidro, solarnih i vjetroelektrana.

- Razvoj energetskog sektora ima veliki značaj za ukupan društveno-ekonomski ambijent u Crnoj Gori. Zavisnost od fosilnih goriva posebno uglja u proizvodnji električne energije i nafte u sektoru saobraćaja dovodi do veoma zahtjevne energetske tranzicije. Ispunjavanje novih ciljeva do 2030. koji su na nivou Energetske zajednice usvojeni su još 2022. godine, zahtijeva reforme koje su pravilno planirane i za koje je osigurana dovoljna finansijska podrška. Prelaz na čistu energiju predstavlja ključni izazov u oblasti energetike. Postupno ukidanje uglja za proizvodnju električne energije zahtijeva mobilizaciju značajnih ulaganja u nove izvore energije koji će zamijeniti termoelektrane, ali i stvara potrebu za sprovođenjem mjera podrške tržištu rada kroz ulaganja u osposobljavanje, usavršavanje i prekvalifikaciju zaposlenih, kao i razvoj poduzetništva u regijama rudnika uglja. Stoga se proces pravedne tranzicije u ovim regijama mora pažljivo planirati i mora se postići visok nivo saglasnosti svih zainteresovanih strana (vlada, lokalna samouprava, preduzeća, civilno društvo itd.) oko akcionog plana - navedeno je u Reformskoj agendi kojom se želi dobiti finansijska podrška za projekte iz oblasti održive energetike.

Iz Ministarstva energetike su u oktobru ove godine, povodom pregovora sa Energetskom zajednicom, u vezi sa uspunjenjem plana o smanjenju emisija gasova staklene bašte (ugljen dioksida CO2) do 2030. godine za 50 odsto, naveli da je ovaj uslov teško ostvarljivo jer bi to značilo značajno smanjenje proizvodnje TE "Pljevlja", ili u visokom precentu prelazak sa automobila na naftne derivate na električna ili hibridna vozila.

- Uzimajući u obzir socioekonomski momenat u državi, obje opcije su neprihvatljive - kazao je tada ministar energetike Saša Mujović uz molbu da Energetska zajednica preispita ovaj uslov za Crnu Goru.

U slučaju da se TE "Pljevlja" dozvoli dalji rad nakon uspješne ekološke rekonstrukcije koja treba da bude okončana naredne godine, EPCG bi plaćala kazne u poseban ekološki fond iz kojeg bi se finansirali ekološki prihvatljivi projekti.

U agendi je navedeno da ta šema trgovanja emisijama gasova (ETS) podstiče preduzeća da smanje svoje emisije, i da ih motiviše na ulaganja u čiste tehnologije i poboljšanje energetske efikasnosti.

- Za Crnu Goru to ne znači samo smanjenje zavisnosti od uglja već i stvaranje prilika za ekonomski rast kroz nova ulaganja u obnovljive izvore energije i zelene tehnologije. Iako Crna Gora trenutno proizvodi više od 50 odsto električne energije iz obnovljivih izvora, ona ima značajan dodatni potencijal za razvoj hidroenergije, kao i solarne energije i vjetroelektrane. Dalja mobilizacija ulaganja u nove obnovljive izvore energije ključna je za prelazak na čistu energiju. Stoga su reforme koje doprinose sprovođenju mjera koje proizlaze iz Trećeg energetskog paketa EU i Paketa čiste energije u sektorima električne energije i plina, kao i stvaranju funkcionalnog tržišta energije spremnog za integraciju u unutrašnje tržište električne energije EU ključni za stvaranje povoljnog okruženja za ulaganja u obnovljive izvore energije (OIE). Osim toga, razvoj OIE ne može napredovati bez poboljšanja mrežne povezanosti i digitalizacije, koji su takođe visoko među prioritetima na putu do nulte neto emisije gasova i dostizanja ciljeva OIE - navedeno je u Reformskoj agendi.

Cilj mjera i projekata iz ovog dokumenta je da ubrzaju regionalne ekonomske integracije i postupne integracije sa jedinstvenim tržištem EU, socioekonomskoj konvergenciji sa EU, usklađivanju sa vrijednostima, zakonima, pravilima, standardima, politikama i praksama EU, sa krajnjim ciljem članstva u EU.

Predsjednik Vlade Milojko Spajić saopštio je u martu da država Crna Gora ulazi u strateško partnerstvo sa francuskom kompanijom EDF Energy, koja je, kako je istakao, lider u Evropi i najveća i najpoznatija elektro-energetska kompanija na svijetu.

Ministar energetike i rudarstva Saša Mujović tada je istakao je da je vrijeme da Crna Gora izgradi novi i ozbiljni izvor električne energije, te da su kandidovali dva projekta, hidroelektrane, Kruševo i na rijeci Ćehotini.

On je na tadašnjoj konferenciji za medije povodom saradnje sa EDF-om istakao da je to partnerstvo posljedica razgovora sa predsjednikom Francuske Emanuelom Makronom, kada su se dogovorili o saradnji u oblasti odbrane, zdravlje, ekologije i infrastrukture, koja podrzumijeva energetski i saobraćajni dio.
Još sedam projekata iz energetike u Reformskoj agendi

U Reformskoj agendi nalazi se i još nekoliko projekata iz oblasti energetike, za koje se traži podrška iz EU fondova, kao što su izgradnja 10.000 mini solarnih elektrana na krovovima kuća i drugih projekata vrijednih 66 miliona eura, povećanje kapaciteta dalekovoda ka Trebinju od 12 miliona eura, izgradnja novog dalekovoda od HE "Piva" ka Bosni i Hercegovini od 70 miliona eura.

Predložen je i projekat unapređenja sistema mjerenja AMM od 12 miliona eura, i rekonstrukcija distributivnog sistema od 12 miliona eura, kao i izgradnja nove energetske infrastrukture od 21,5 miliona eura, koji treba da omoguće priključenje novih proizvođača električne energije iz održivih izvora na distributivni sistem.

Kandidovan je i projekat energetske efikasnosti - zamjena transformatora prema ECO Design pravilima od 4,5 mil EUR.

Ukupno svi kandidovani projekti iz oblasti energetike, sa HE "Gornje Kruševo", vrijede 495,5 mil EUR.

Vlada CG

Evropska komisija

EPCG

Energetska zajednica

EDF Energy

Ministarstvo energetike

HE Gornje Kruševo

HE Mratinje

TE Pljevlja

Park prirode Piva

rijeka Piva

Reformska agenda

izgradnja hidroelektrane

akumulacija

dekarbonizacija

solarne elektrane

zamjena transformatora prema ECO Design pravilima