Treba li da se ugledamo na Kolumbiju? - Kako će se nedovoljno ozelenjeni Beograd izboriti sa još jednim paklenim letom

Da "pozelenimo" od zavisti: Medeljin u Kolumbiji (Foto: Pixabay/ Ulises Casaraz)

Tek što smo kalendarski ispratili zimu, najtopliju još od 1888, već gledamo naslove o paklenom letu za koje treba da se pripremimo. Dok čitamo upozorenja da će dva meseca temperatura biti iznad 30 stepeni, ostaje nam samo psihološka priprema, jer za onu drugu - plansku, urbanističku - kasno je. Barem za ovo (pakleno) leto.

Najviše pripreme biće potrebno stanovnicima gradova zbog efekta urbanog toplotnog ostrva. Reč je o fenomenu u kom se urbane površine ponašaju kao sakupljači toplote što za posledicu ima više temperature u gradovima u odnosu na okolinu.

Beograđani su naročito ugroženi. Gotovo čitavo područje šireg centra grada, uključujući veliki deo Novog Beograda, jeste veliko toplotno ostrvo sa 40-50 tropskih noći godišnje, prema mapi koju su napravili klimatolozi sa Fizičkog fakulteta Univerziteta u Beogradu prof. dr Vladimir Đurđević i njegov saradnik Lazar Filipović.

Ali, ne mora da bude ovako. Deset hiljada kilometara od Srbije, u zemlji koju poistovećujemo sa kriminalom i haosom, nalazi se Medeljin, drugi najveći grad u Kolumbiji. Pojačana urbanizacija izložila je grad, u kom živi oko dva i po miliona stanovnika, efektu urbanog toplotnog ostrva. Da bi smanjio efekte porasta temperature, Medeljin je 2016. godine započeo program "zelenih koridora".

Inicijalno, projekat je uključivao sadnju oko 120.000 pojedinačnih biljaka i 12.500 drveća duž puteva i u parkovima, pri čemu je do 2021. godine širom grada posađeno 2,5 miliona novih manjih biljaka i 880.000 drveća. Ideja je bila povezati zelene prostore u gradu kroz avenije i ulice okružene drvećem i hladom. Početna investicija za uspostavljanje projekta iznosila je 16,3 mil USD, a godišnji troškovi održavanja su iznosili 625.000 USD u 2022. godini, prema navodima lokalne vlade.

Projekat je postao poznat širom sveta zbog zadivljujućih rezultata u hlađenju grada, ali i smanjenju zagađenosti vazduha. Da li Medeljin može biti model za druge gradove, pa i našu prestonicu?

Genijalna rešenja vs. investitori

Za početak, ohrabruje činjenica da je Beograd svestan problema. Prema Planu generalne regulacije (PGR) sistema zelenih površina usvojenom 2019. godine, "evidentan je porast srednjih mesečnih i srednjih godišnjih temperatura, što je između ostalog i posledica urbanizacije". Plan ukazuje da je potrebno uvećati postojeće javne zelene površine sa 2,83% na 3,42%, odnosno ukupno zelene površine i šume sa 12,38% na 22,74%.

Na više od 200 strana, ovaj obiman dokument predstavlja osnov za realizaciju sistema zelenih površina Beograda i detaljno pokazuje kako ostvariti cilj - planirani sistem zelenih površina unaprediti u zelenu infrastrukturu grada.

Da li se poštuju smernice, mere i pravila za ozelenjavanje, nismo saznali od Urbanističkog zavoda koji je obrađivač plana. Ali, za organizaciju Ministarstvo prostora nema dileme - nije problem ni u planu, ni u idejama, već prioritetima.

- Da je gradska vlast više naklonjena građanima, a manje investitorima, i da je otvorena za širi društveni dijalog o tome u kom pravcu Beograd treba da se razvija, nema sumnje da bi bilo pregršt genijalnih rešenja kada je ozelenjavanje grada u pitanju, pa čak i za one delove koji nam sada možda deluju bespovratno uništeni - napominje za eKapiju Olga Andrić, arhitektica i članica kolektiva Ministarstvo prostora.

Tržni centar umesto šume

Prema podacima iz PGR, postojeće javne zelene površine u Beogradu, u koje spadaju zeleni koridori i parkovi, zauzimaju 2.208 hektara (2,83%). Taj broj je, kako se navodi, potrebno povećati na 3,42%. Ukupno, zelenih površina i šuma trenutno ima 9.653 ha (12,38%), a u planu je 8.408 ha (10,79%), što će ukupno biti 17.726 ha ili 22,74%.

_____________________________________

Stambeno naselje umesto Bulonjske šume na Bežaniji

Mislilo se o ozelenjavanju i u prethodnom veku kada zime nisu bile tako tople, a leta paklena. Na Novom Beogradu bila je u planu Bežanijska park šuma od čak 308,5 hektara, gde su bila predviđena igrališta za hokej na travi, ragbi, košarku, odbojku, mali rukomet, tenis, badminton, fudbal, malo strelište, kuglane, piste za bicikliste i motocikliste, hipodrom i zimski sportski centar, otkrivaju u knjizi "Tajna Novog Beograda" Zoran Lj.Nikolić i Mirko Radonjić. Ipak, umesto novobeogradske Bulonjske šume, kako je nazivana, koja bi leti povećavala vlažnost vazduha, snižavala temperaturu i održavala svežinu u gradu, osamdesetih smo dobili stambeno naselje.

____________________________________

Andrić napominje da plan na kome je tim stručnjaka radio dugi niz godina, prepoznaje prostorne kapacitete za razvoj zelenila u gradu i teži ka povećanju udela zelenih površina u Beogradu za preko 8.000 hektara, a sve u cilju adaptacije grada na klimatske promene. Ali dodaje da je iluzorno očekivati bilo kakve napore od strane gradske uprave uperene u pravcu monitoringa sprovođenja ovog plana.

- Prilikom usvajanja Plana generalne regulacije sistema zelenih površina, podnet je amandman od strane tadašnjeg gradskog odbornika Aleksandra Martinovića, koji kaže da se uslovi i odrednice ovog plana smatraju orijentacionim prilikom njegovog sprovođenja kroz izradu plana detaljne regulacije, odnosno plana nižeg reda - ističe naša sagovornica.

Taj amandman je, kako kaže, u suprotnosti sa članom 3. Zakona o planiranju i izgradnji, kojim se propisuje načelo horizontalne i vertikalne koordinacije planskih dokumenata, što se upravo odnosi na usklađenost planova nižeg reda sa onim višeg, ali i na usklađenost prostornog razvoja sa socijalnim, ekonomskim, ekološkim i drugim aspektima života.

- Sama činjenica da je u ovako važan plan ubačena odredba koja nije u skladu sa zakonom i koja ga proglašava neobaveznim govori nam da bi bilo iluzorno očekivati bilo kakve napore od strane gradske uprave uperene u pravcu monitoringa sprovođenja ovog plana, pa ono praktično ostaje prepušteno dobroj volji investitora. Tako smo recimo početkom ove godine na javnom uvidu imali Plan detaljne regulacije za kompleks Zmaj u kom su parcele na kojima Plan generalne regulacije sistema zelenih površina predviđa šumu, namenjene za komercijalne sadržaje - naglašava Andrić.

Prema PGR, potrebno je uvećati postojeće javne zelene površine sa 2,83% na 3,42% (Foto: I.S./eKapija)

Sagovornica eKapije navodi da je još jedan problematičan aspekt to što se zemljište koje je prema planu predviđeno za zelene površine, u katastru vodi kao gradsko građevinsko zemljište, odnosno zemljište koje je namenjeno za izgradnju građevinskih objekata,

- To dodatno ohrabruje uspostavljanje principa po koјем je sasvim u redu graditi tržni centar na mestu gde je predviđeno da ostane šuma - poručuje Andrić.

Prema njenim rečima, uzrok pojave toplotnih ostrva leži upravo u nameni zemljišta i pravilima po kojima se na njemu gradi, jer gusto izgrađena sredina brzo postaje akumulator toplote.

- Mapa indeksa tropskih noći u Beogradu koju su izradili prof. Vladimir Đurđević i njegov saradnik Lazar Filipović sa Fizičkog fakulteta, na koju se nadovezao i dr Ivan Simić sa Arhitektonskog fakulteta povezavši je sa mapom urbane matrice Beograda, čime je proizvedena kompozitna mapa, jasno govori u prilog tome da su urbana toplotna ostrva rezultat interakcije prirodnih parametara i ljudskog uticaja. Adekvatno sprovođenje Plana generalne regulacije sistema zelenih površina igra veliku ulogu u smanjenju efekta toplotnih ostrva, budući da su zelene površine prirodni regulatori temperature - ističe Olga Andrić.

Sekretarijat najavljuje pošumljavanje u naredne tri godine

Naručilac izrade PGR, Sekretarijat za zaštitu životne sredine, kaže za portal eKapija da je radi realizacije plana, 2021. godine izradio projekat pošumljavanja koji će biti realizovan u naredne tri godine.

- Parcele za koje je izrađen projekat su u vlasništvu grada Beograda, a projekti pošumljavanja izrađeni su za oko 70 hektara površine. Aktivnosti će biti realizovane u naredne tri godine. U periodu od 2022. godine do danas izvršena su pošumljavanja na odabranim parcelama na opštinama Zvezdara, Palilula, Čukarica. Ukupan broj sadnica koje će biti posađene ovim pošumljavanjem iznosi oko 16.500 sadnica drveća i oko 27.000 sadnica u spratu žbunja - kažu u Sekretarijatu.

Skromne brojke ako se uporede sa impozantnih 880.000 drveća u Medeljinu. Da je u brojkama deo problema, pokazuje i podatak da, po Sekretarijatu, Beograd ima 11.365 ha zelenih površina. U PGR se, međutim, navodi da prestonica ima 9.653 ha zelenih površina i šuma, što čini 12,38% teritorije srpske prestonice.

- Grad Beograd ima više od 30% zelenih površina, u koje se ubraja 16% šuma i 14,6 % javnih zelenih površina. Trenutni stepen šumovitosti administrativnog područja Beograda, odnosno svih 17 opština, nešto je manji u odnosu na optimalni koji iznosi 27%. Beograd ima 11.365 ha zelenih površina od ukupne administrativne teritorije grada, koje čine: parkovi, skverovi i trgovi, zelenilo duž saobraćajnica, rečna ostrva, zelene površine u naseljima i beogradski drvoredi sa oko 69.000 stabala - kažu u Sekretarijatu.

Drvored u Medeljinu (Foto: Pixabay/William Pomares)

Pomenutim akcijama pošumljavanja 70 hektara šumskog zemljišta u cilju zaštite od poplava, klizišta, formiranja zelenog prstena grada, postići će se niz pogodnosti, napominju u Sekretarijatu.

- Nizom akcija koje će Sekretarijat sprovoditi u narednim godinama, kada je reč o pošumljavanju Beograda, uticaćemo na podizanje kvaliteta životne sredine, na kvalitet vazduha (smanjenje CO2), na smanjenje efekta staklene bašte, na smanjenje buke, na zaštitu zemljišta, na zaštitu voda, na povećanje pošumljenosti Beograda (do 30%) čime bi dobili potencijal za proizvodnju biomase (energija) koja će u narednim godinama biti nezamenljiva - objašnjavaju u Sekretarijatu.

Zagreb ima 46% stabala u gradu, Beograd 22%

Ukoliko čelnicima grada bude potrebna ideja kako povećati zelenu infrastrukturu, ne moraju ići čak do Medeljina, dobre primere mogu pronaći i u komšiluku. Prema istraživanju Evropske agencije za životnu sredinu iz 2018. godine, Beograd je 28. od 37 analiziranih gradova po udelu zelenih površina i zelene infrastrukture.

Zelena infrastruktura koja obuhvata parkove, ulično drveće, bašte, čini u proseku 42% površine grada u 38 država članica. Rekorder je španski Kaseres sa 96% zelenih površina, vicešampion je Zagreb sa 74% zelene infrastrukture, dok treće mesto zauzima Ljubljana sa 67% zelenila. Najmanje ih je u Trnavi u Slovačkoj, samo 7%. Beograd je po ovim podacima ispod evropskog proseka sa 31% zelenih površina.

Ali, zato po drugom analiziranom aspektu, javno dostupnim zelenim površinama, Beograd je sa 8% iznad proseka od 3%. Gradovi poput Ženeve, Haga i Pamplone imaju više od 15% dostupnih zelenih površina u gradskoj oblasti.

U trećoj analiziranoj kategoriji, pokrivenosti drvećem u urbanom jezgru grada, Beograd je sa 22% ispod proseka od 30%. Najviše stabala imaju Finska i Norveška, najmanje Kipar, Island i Malta. Komšije nam ponovo daju razlog da pozelenimo, ali od muke - 50% teritorije Ljubljane pokriveno je drvećem i 46% Zagreba.

Ljubljana ima 67% zelenila (Foto: Simon Kovše/Unsplash)

Naša sagovornica napominje da je dobra mreža zelene infrastrukture važna i u kontekstu održive urbane mobilnosti, upravljanja vodom, korišćenja javnih prostora i prostora za rekreaciju, kao i drugih sadržaja koji doprinose sveukupnom kvalitetu života u gradu.

- Pozitivan uticaj zelenila na gradsku klimu se vrlo lako doživi i oseti, pa nije ni čudo da smo neretko imali prilike da vidimo nezadovoljne građane udružene u borbi protiv uništavanja zelenih površina - kaže Andrić.

Budućnost (ni)je u strategijama

Sekretarijat za zaštitu životne sredine otkriva da je u planu Strategija zelene infrastrukture Beograda. Kako kažu, usvajanjem Plana generalne regulacije sistema zelenih površina Beograda, ostvarena je tadašnja vizija zelene regulative i stvoren je planski osnov za očuvanje postojećih i formiranje novih zelenih površina, čija implementacija se uspešno realizuje.

- S obzirom na protok vremena, postoji potreba za unapređenjem regulative, što je Sekretarijat za zaštitu životne sredine prepoznao i započeo izradu Strategije zelene infrastrukture Beograda - napominju.

Strategija će, kažu, sagledati sve prostorne, ekološke i institucionalne aspekte zelene infrastrukture i njihovo vrednovanje kroz prizmu servisa ekosistema da bi se osigurala zaštita i unapređenje kroz kontekst planiranja, projektovanja, izgradnje i održavanja.

- Kao sastavni deo Strategije biće izrađen i akcioni plan koji će sadržati mere i aktivnosti za postizanje ciljeva Strategije, što će dugoročno doprineti unapređenju kvaliteta životne sredine grada Beograda - poručuju u Sekretarijatu.

Dok se strategije ne usvoje, a planovi počnu da se sprovode, Beograđanima ostaje da ovog leta potraže virtualni spas u fotografijama zelenih oaza Medeljina. Ili da skoknu do Zagreba i Ljubljane.

Marija Dedić