Republika Srpska će prva u regionu imati razrađen program prevencije nastanka otpada - Šta sve predviđa Republički plan?

(Ilustracija) Pomoćnik ministra za zaštitu životne sredine RS Svjetlana Radusin istakla je, tokom današnje javne rasprave o Nacrtu republičkog plana upravljanja otpadom održane u Banjaluci, da je ovaj plan sveobuhvatan dokument koji daje smernice za upravljanje otpadom, na koji način se sortira, gde se odlaže, a istakla je i da će se dobiti i konačni odgovori o količinama i vrstama otpada u Srpskoj.

Radusin je istakla da će Republika Srpska, nakon usvajanja Republičkog plana upravljanja otpadom, biti prva u regionu koja će imati u potpunosti razrađen program prevencije nastanka otpada po uzoru na evropske zemlje, ističe se u saopštenju Ministarstva za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju RS.

Republičkim planom upravljanja otpadom se određuje i usmerava upravljanje otpadom na osnovu analize postojećeg stanja i ciljeva upravljanja otpadom, utvrđenih Strategijom upravljanja otpadom za period 2017-2026. godini.

Prema podacima Republičkog zavoda za statistiku RZS RS, ukupna količina proizvedenog komunalnog otpada u 2017. godini iznosila je 391.186 tona dok je industrijskog otpada bilo oko 1.227.536 toine.

Kako se ističe u nacrtu Republičkog plana upravljanja otpadom u Republici Srpskoj, uzevši u obzir ukupnu količinu proizvedenog komunalnog otpada i ukupni broj stanovnika u RS, prema podacima RZS RS za period 2012-2017. godine, produkcija komunalnog otpada iznosi u proseku 0,35 t, odnosno 350 kg po stanovniku na godišnjem nivou ili 0,96 kg dnevno po stanovniku.

Takođe, statistički podaci pokazuju da najveću količinu otpada dnevno proizvedu Bjeljinci i to 1.03 kg po stanovniku, dok ih slijede Banjalučani sa 0.95 kg i Prijedorčani sa 0.93 kg otpada dnevno po stanovniku.

Kako je navedeno u Republičkom planu, dve trećine ukupne količine sakupljenog otpada čini otpad prikupljen iz domaćinstava, dok se jedna trećina odnosi na otpad prikupljen iz drugih izvora, tj. proizvodnih i uslužnih delatnosti i drugih komunalnih preduzeća.

Tokom 2016. godine najviše otpada je prikupilo preduzeće Čistoća iz Banjaluke i to 54.288 tone, slede ga Komunalac iz Bijeljine sa 26.386 tone, Komunalne usluge Prijedor sa 22.738 tone i Gradiška Čistoća sa 12.710 tone prikupljenog otpada.

Podaci iz 2016. godine pokazuju da je u Republici Srpskoj od ukupno proizvedenih količina komunalnog otpada sakupljeno svega 45%, a u 2017. godini taj procenat je nešto veći i iznosi 48%.

- Ovaj procenat pokrivenosti uslugom sakupljanja otpada smatra se veoma niskim i nedovoljnim za uspostavljanje uspešnog sistema upravljanja otpadom - navedeno je u nacrtu Republičkog plana upravljanja otpadom.

Podaci takođe pokazuju da je procenat selektivnog izdvajanja sekundarnih sirovina iz komunalnog otpada od strane komunalnih preduzeća pre sakupljanja (primarna selekcija) izuzetno mali i iznosi svega 0,93% od ukupne količine sakupljenog otpada, dok je količina sekundarnih sirovina izdvojenih nakon sakupljanja komunalnog otpada (sekundarna selekcija) još manja i iznosi 0,03% od ukupne količine sakupljenog komunalnog otpada. Ukupna količina sekundarnih sirovina predatih na ponovno iskorišćenje i reciklažu je oko 0,96% od ukupne količine sakupljenog komunalnog otpada.

Crne tačke zagađenja

U Republici Srpskoj trenutno postoje četiri regionalne deponije u funkciji: Banjaluka, Bijeljina, Zvornik i Prijedor, kojim je obuhvaćeno ukupno 25 opština, od čega se trenutno dovozi otpad iz 21 opštine.

Istovremeno, postoje samo dve sortirnice unapred odvojenih sekundarnih sirovina, i to u Doboju, kao i jedna jednostavnija linija malog kapaciteta (1,5 t/h) na deponiji u Banjaluci. Sortirnica u Doboju je (privremeno) prestala sa radom zbog velikih troškova.

Prema podacima resornog ministarstva, najveće "crne tačke" su:

Rafinerija nafte Brod – lokacija "gudrona" u krugu rafinerije;

Rafinerija ulja Modriča – lokacija "gudrona" koja je van kruga rafinerije;

Rudnik olova i cinka Srebrenica – lokacija na kojoj se nalazi "jalovište od flotacije koncentrata rude olova i cinka";

Lokacija "Crvenog mulja" u Zvorniku.

Od ostalih mesta većeg zagađenja životne sredine se izdvaja plutajući otpad na reci Vrbas ispred HE Bočac, koji se sakuplja pomoću mreže za plutajući otpad. Na mreži ispred HE Bočac se godišnje sakupi i sortira oko 10.000 m3 otpada.

Crne tačke su lokacije u životnoj sredini koje su visoko opterećene otpadom nakon dugotrajnog neadekvatnog upravljanja tehnološkim otpadom.

Kako je navedeno u nacrtu, sa problemom upravljanja otpadom susreću se gotovo sve jedinice lokalne samouprave na teritoriji Republike Srpske.

Glavni nedostaci koji su uočeni analizom stanja sistema upravljanja otpadom su nedovoljno pouzdani podaci o količinama, nedovoljno razvijen sistem sakupljanja i sistematizovanja podataka i tokova, svih vrsta otpada, nepostojanje efikasne organizacije odvojenog sakupljanja otpada za reciklažu iz domaćinstava, nepostojanje pogona za preradu i/ili iskorišćavanje otpada, nesprovođenje programa praćenja stanja životne sredine u vezi sa emisijom sa deponija, postojanje neuređenih deponija, kao i nelegalnih deponija, odlaganje opasnog otpada zajedno sa komunalnim neopasnim otpadom.

- Organizovanim sakupljanjem otpada obuhvaćeno je oko 64% stanovništva, što je daleko manje od obuhvata planiranog u Strategiji u iznosu od 73% - stoji u Nacrtu.

Opšti cilj predstavljenog Nacrta je da je, kao preduslov uspešnom sprovođenju upravljanja otpadom, potrebno uspostaviti informacioni sistem za sakupljanje podataka o količinama otpada putem FZŽSEE RS, te razviti održivi sistem uz sprovođenje konstantne edukacije na svim nivoima društva i privrede.

Neki od kratkoročnih ciljeva predstavljenih ovim Nacrtom su izrađivanje ili usklađivanje postojećih propisa RS iz područja upravljanja otpadom sa zakonodavstvom EU kao i povećanje obuhvaćenost stanovništva organizovanom uslugom sakupljanja i zbrinjavanja otpada na godišnjem nivou, te postizanje cilja od 85% do 2024. godine.

- U svim jedinicama lokalne samouprave treba organizovati sistem odvojenog sakupljanja komponenata komunalnog otpada putem zelenih ostrva, centara za sakupljanje otpada, te omogućiti direktno sakupljanje od proizvođača otpada ili druge primenjive sisteme. Potrebno je uspostaviti efikasan sistem za upravljanje odvojeno sakupljenog ambalažnog otpada uz finansijsku podršku FZŽSEE RS, povećati postotak odvojeno sakupljenog otpada za reciklažu iz komunalnog otpada, kroz primarnu selekciju, te na nivou Republike Srpske dostići 10% od ukupne količine sakupljenog komunalnog otpada, odnosno 25% papira i kartona, plastike, stakla i metala od ukupne količine sakupljenog navedenog otpadnog materijala, kao i postići udeo od 2% tretiranog komunalnog otpada do 2024. godine povećanjem pokrivenosti uslugom organizovanog sakupljanja otpada i izgradnjom infrastrukture za odvojeno sakupljanje komponenata komunalnog otpada.

Nacrt predviđa i definisanje lokacije za tretman ili odlaganje opasnog otpada izmenom Prostornog plana Republike Srpske.

Takođe, navodi se i niz mera kojima bi se ostvarili zadati ciljevi, među kojima su poreske olakšice na robu bez ambalaže i robu sa ambalažom koja se može ponovo upotrebiti, stimulacija potrošača kroz odgovarajuću naknadu za povrat primarne ambalaže, podržavanje projekata prevencije stvaranja ambalažnog otpada.

Planirano je uvođenje naplate plastičnih kesa na prodajnom mestu, te postizanje dogovora sa trgovačkim centrima o načinu informisanja javnosti o štetnosti i dalekosežnim posledicama upotrebe istih.

Navodi se da će se usklađivanjem zakonske i podzakonske regulative, u skladu sa EU acquis postaviti temelji za uspostavljanje odgovarajućeg sistema postupanja sa otpadom na celoj teritoriji Republike Srpske u skladu sa načelima održivog razvoja i zaštite životne sredine:

- Prevencija predstavlja najvažniju kariku u sistemu upravljanja otpadom, te je u skladu sa tim neophodno preduzeti mere koje su usmerene na niz aktivnosti i procesa prilikom same proizvodnje, kao i mesta nastanka otpada u ciklusu upotrebe. Cirkularna ekonomija je antiteza dosadašnjem principu linearne ekonomije, koja se odlikuje nekontrolisanom eksploatacijom prirodnih resursa i protoka materijala. Cirkularna ekonomija je bazirana na pretpostavci maksimalne iskorišćenosti resursa (proivodnja i upotreba), kako bi se produžio životni vek proizvoda, kroz ponovnu upotrebu ili reciklažu, te da se na kraju upotrebnog ciklusa proizvod ili usluga vraćaju u proizvodni proces, kako bi stvorili novu vrednost, što predstavlja instrument za realizaciju ciljeva održivog razvoja.