Pet krivičnih prijava zbog bazena crvenog mulja kod KAP-a

Ekološka inspekcija tokom 2022. i 2023. godine podnijela je četiri krivične prijave protiv vlasnika bazena crvenog mulja kod Kombinata aluminijuma beranske firme Weg kolektor zbog ugrožavanje životne sredine i života i zdravlja ljudi, na osnovu čega je Osnovno državno tužilaštvo formiralo predmet i pokrenulo izviđaj koji još traje.

To je saopšteno Vijestima iz Uprave za inspekcijske poslove, kojoj pripada i Ekološka inspekcija, kao i iz Osnovnog državnog tužilaštva iz Podgorice.

Krivične prijave su podnijete jer su u četiri mjerenja kvaliteta vazduha svaki put utvrdili prisustvo opasnih čestica iznad dozvoljene granice. Mjerenja je na zahtjev Ekološke inspekcije sprovela ovlašćena laboratorija Centra za ekotoksikološka ispitivanja (CETI).

Protiv ove firme krivičnu prijavu početkom prošle godine podnijela je i Agencija za zaštitu životne sredine, dok je Ekološka inspekcija više puta izricala novčane kazne zbog nepoštovanja propisa iz oblasti ekologije i ugrožavanja životne sredine i zdravlja ljudi.

- Predmet se nalazi u postupku izviđaja. Nakon preduzimanja svih zakonom predviđenih mjera i radnji, kao i nakon analize i ocjene svih dokaza i podataka postupajući državni tužilac će donijeti odluku - saopšteno je "Vijestima" iz Osnovnog državnog tužilaštva.

"Vijesti" su ovoj kompaniji poslale pitanja u vezi s njihovim planovima, izrečenim kaznama i krivičnim prijavama koje su dobijali zbog kršenja zakona i ugrožavanja životne sredine i života i zdravlja ljudi, ali nisu dobili odgovor.

- Uprava za inspekcijske poslove, odnosno Odsjek za ekološku inspekciju je protiv kompanije Weg kolektor podnijela četiri krivične prijave Osnovnom državnom tužilaštvu u Podgorici. Osim toga, Odsjek za ekološku inspekciju podnio je zahtjev za pokretanje postupka utvrđivanja štete u životnoj sredini ili neposredne opasnosti od štete za bazene crvenog mulja Agenciji za zaštitu životne sredine. Uz pređašnji zahtjev dostavljena je kompletna dokumentacija o stanju na bazenima - navedeno je u odgovorima Ekološke inspekcije.

Oni navode da su nakon saznanja o akcidentu na bazenima cvenog mulja i obavještavanja dežurnog tužioca angažovali ovlašćenu laboratoriju Centra za ekotoksikološka ispitivanja koja je pristupila hitnim emisijskim mjerenjima kvaliteta vazduha suspendovanih čestica u okruženju bazena crvenog mulja. Tokom 2022. i 2023. godine izvršena su četiri takva mjerenja.

- Rezultati predmetnih mjerenja iz 2022. godine pokazali su na mjernom mjestu Mali brijeg - Srpska da su dvije dnevne vrijednosti suspendovanih čestica PM10 u trajanju od osam dana bile iznad propisane granične vrijednosti od 50 g/m³ (74,4 i 80,6 g/m3). Takođe, mjerenja nakon akcidenta u 2023. godine su pokazala da su dvije dnevne vrijednosti suspendovanih čestica PM10 bile iznad propisane granične vrijednosti od 50 g/m³ (58g/m³ i 78 g/m3). O predmetnim mjerenjima je pravovremeno informisano nadležno tužilaštvo kojem je ekološka inspekcija, uz dostavljenu dokumentaciju odnosno dokaze, dostavila i izvještaje o indikativnim mjerenjima kvaliteta vazduha u okruženju bazena crvenog mulja - navedeno je iz Ekološke inspekcije.

Crveni mulj je otpad dobijen prilikom proizvodnje glinice iz rude boksita. Fabrika glinice bivšeg Kombinata aluminijuma je zatvorena 2009. godine, dok je KAP otišao u stečaj 2013. godine. Incidenti za crvenim muljem koje se izlivao van granica bazena ili crvene prašine od tog mulja koju je vjetar raznosio po okolnim selima dešavali su se i dok je radio veliki Kombinat aluminijuma, a rješavani su povećavanjem visine nasipa oko bazena kao i ugradnjom prskalica koje su orošavale prašinu crvenog mulja i tako sprečavale ili smanjivale mogućnost da je vjetar raznosi.

Osim opasnih materija po životnu sredinu u crvenom mulju, u niskim procentima, nalaze se rijetki metali, koji se mogu izdvojiti specijalnih tehnologijama koje posjeduje svega nekoliko fabrika na svijetu.

Nakon uvođenja stečaja, stečajna uprava pokreće prodaju dijela imovine Kombinata aluminijuma, među kojom su se našli i bazeni crvenog mulja koji se prostoru na 450 hiljada kvadrata zemljišta.

Ukrajinski biznismen Roman Denković kupuje bazene 2015. godine od stečajne uprave KAP-a za 450 hiljada eura, sa namerom, kako je tada saopštavao, da iz crvenog mulja, čija je količina procijenjena na 7,5 miliona tona, preradom izvuče rijetke metale, kojih prema ranijim analizama ima oko 7.500 tona.

Međutim, on bazene naredne godine prodaje maloj firmi Weg kolektoru, registrovanoj za reciklažu sortiranog otpada, za nepoznatu sumu novca. Ova beranska firma bazene zatim zalaže za pozajmicu od pet miliona eura kod kompanije Blackrock capital iz Podgorice. Prema bilansima firme Weg kolektor, njena ukupna imovina, računajući i zemljište, je procijenjena na 35.000 EUR.

Prema podacima iz Centralnog registra, firma Blackrock Capital, koja je odobrila Berancima pozajmicu na period od 14 godina, registrovana je 28. marta 2019, mada se u katastru navodi da je pozajmica odobrena još u februaru 2016.

Vlasnik Weg kolektora je 2016. godine bio dvadesetogodišnjak Lazar Jevrić, dok je njegov otac Siniša Jevrić bio potraživan od Interpola zbog navodne povezanosti sa trgovinom narkoticima.

Prema podacima iz registara firma Blackrock capital, koja je WEG kolektoru dala pozajmicu od pet miliona eura, u posljednje četiri godine nema nikakvih prihoda niti ima nekretnina. Vlasnik firme 2019. godine bio je Stefan Jovanović. On je tada bio i vlasnik firme Investment Vehicle koja ima 49 odsto udjela u firmi "Savana Acquisition Mountain Black Investment Capital, preostalih 51% udjela u ovoj firmi ima Savana Commercial Retail biznismena Veselina Mijača.

Jevrići su od 2016. godine više puta medijima davali izjave da planiraju da pokrenu preradu crvenog mulja, najavljivali partnere iz Britanije, Švajcarske, Njemačke, ali se do sada ništa nije desilo. "Vijesti" su ovoj kompaniji poslale pitanja u vezi s njihovim planovima, izrečenim kaznama i krivičnim prijavama koje su dobijali zbog kršenja zakona i ugrožavanja životne sredine i života i zdravlja ljudi, ali nisu dobili odgovor.

Iz Ekološke inspekcije navode i da ranije izgrađeni sistem za orošavanje bazena crvenog mulja nije u funkciji, i da raznošenje crvene prašine i sa njima štetnih materija vjetrom, zavisi iskuljučivo od atmosferskih prilika.

- Kako bazeni crvenog mulja predstavljaju složen problem koji zahtijeva multidisciplinarni pristup i koordinisane napore, te isti predstavljaju neposrednu opasnost po ugrožavanje zdravlja ljudi i imovine, usljed emisije prašine sa bazena crvenog mulja, potrebno je po mišljenju Ekološke inspekcije, da se hitno pristupi realizaciji kratkoročnih mjera, npr. izgradnji Sistema za orošavanje površine bazena, imajući u vidu da orošenost bazena već duži niz godina zavisi isključivo od atmosferskih padavina - navedeno je iz Ekološke inspekcije "Vijestima".

U proteklih devet godine ništa se konkretno nije uradilo u rješavanju ovog problema, iako je Svjetska banka od 2014. godine zainteresovana da finansira njegovu ekološku sanaciju.

Svjetska banka odobrila je 14. septembra 2014. zajam od 50 miliona eura za rješavanje više ekoloških problema - pokretanje dekontaminacije bivšeg brodogradilišta Bijela, sanaciju lokaliteta na kojem se nalaze rudarski ostaci u selu Grada i deponije pepela kod TE Pljevlja, kao i pripremu tehničke dokumentacije za sanaciju bazena crvenog mulja.

- Kroz projekat "Upravljanje industrijskim otpadom i čišćenje" završen je glavni projekat rekonstrukcije bazena crvenog mulja, koje je i odobren od strane revidenta, kao i elaborat procjene uticaja rekonstrukcije bazena crvenog mulja na životnu sredinu (EIA), na koji je izdata saglasnost od strane Agencije za zaštitu životne sredine i elaborati procjene uticaja rekonstrukcije bazena crvenog mulja na životnu sredinu i društvo (ESIA), koji je odobren od strane Svjetske banke u skladu sa procedurom - kazali su u maju "Vijestima" iz Agencije za zaštitu životne sredine.

Na pitanje "Vijesti" ko je obavezan da uradi sanaciju ove potencijalne ekološke bombe - država ili privatni vlasnik, iz Agencije odgovaraju da bi to trebalo da uradi vlasnik.

- Trenutni vlasnik bazena crvenog mulja je WEG kolektor Berane, tako da odgovornost za sprovođenje svih aktivnosti, projekata i planova vezanih za bazen crvenog mulja leži na ovoj kompaniji - naveli su iz Agencije za zaštitu životne sredine.

WEG kolektor je prema finansijskim izvještajima prošle godine imao ukupne prihode od 49 hiljada eura, dok mu je neto profit iznosio pet hiljada eura.