Dosljednom primjenom zakona do unapređenja rada opštinskih preduzeća

Trenutni pravni okvir pruža značajne mogućnosti za unapređenje rada opštinskih preduzeća, ali je ključna njegova dosljedna primjena, saopštili su iz Centra za ekonomske i evropske studije (CEES).

- Na primjer, postojeći zakoni već omogućavaju kreiranje jasnih pravila za izbor odbora direktora i poboljšanje transparentnosti, naročito u procesima zapošljavanja i žalbenih procedura, što se trenutno ne primjenjuje uvijek - rekli su iz CEES-a agenciji Mina-business.

Zakonski okvir, kako su dodali, takođe nudi mehanizme za upravljanje fiskalnim rizicima, kao što je prinudna naplata poreskih dugova, što potvrđuje i mogućnost Poreske uprave (PU) da interveniše u slučaju neplaćanja.

Prema podacima Ministarstva finansija, opštine su sa opštinskim preduzećima na kraju prošle godine dugovale oko 81 mil EUR poreskog duga i logičan sljedeći korak bi, kako smatraju u CEES-u, trebalo da bude prinudna naplata tih potraživanja, jer zakon to omogućava.

- Iako postoji prostor za unapređenje pravnog okvira, naročito u skladu sa evropskim zakonodavstvom, prioritet bi trebalo da bude na stvarnoj primjeni postojećih zakona, radi poboljšanja efikasnosti i transparentnosti rada opštinskih preduzeća - poručili su iz CEES-a.

Iz CEES-a su saopštili da makroekonomska politika i ekonomsko okruženje u zemlji direktno utiču na funkcionisanje jedinica lokalne samouprave i njihovih preduzeća.

- Indeks konkurentnosti jedinica lokalne samouprave, koji na trogodišnjem nivou objavljuje Ministarstvo ekonomskog razvoja, pokazuje jasnu vezu između razvijenosti opština i efikasnosti poslovanja njihovih preduzeća - najmanje konkurentne jedinice lokalne samouprave su zapravo one najnerazvijenije. Sve ovo dalje utiče na poslovanje privrednih subjekata - rekli su iz CEES-a.

Zbog toga Vlada, kako su poručili, prilikom predlaganja novih propisa ili njihovih izmjena, koji se odnose na jedinice lokalne samouprave, uvijek treba prethodno da ih konsultuje.

Prema istraživanju CEES-a koje se za period od 2021. do prošle godine sprovodi u okviru projekta Saradnjom sa OCD za veću odgovornost opštinskih preduzeća i koji finansira Evropska unija (EU) kroz projekat Mbase, jedinice lokalne samouprave i preduzeća u njihovom vlasništvu često nijesu bili upoznati, ili jesu djelimično, sa izmjenama zakonskih rješenja koja tangiraju njihovo poslovanje.

- Jedan od posljednjih primjera toga je potpisivanje izmjena Granskog kolektivnog ugovora (GKU) u oktobru prošle godine, koje su usvojene kroz netransparentan proces, bez učešća poslodavaca i bez adekvatnog informisanja javnosti ili analize fiskalnih posljedica - rekli su iz CEES-a.

Oni su dodali da su ove promjene negativno uticale na rad opštinskih preduzeća u komunalnim djelatnostima, povećavajući njihove troškove zarada i dodatno ugrožavajući njihovu finansijsku stabilnost.

- To bi moglo dovesti do povećane potrebe za finansijskom podrškom od opština, kao i kašnjenja u plaćanju poreskih i dobavljačkih obaveza - upozorili su iz CEES-a.

U CEES-u smatraju da svaki negativni potez države koji utiče na poslovni ambijent opštinskih preduzeća, posebno u manje razvijenim opštinama, dovodi do veće potrebe tih preduzeća za finansijskom podrškom i zaduživanjem, kašnjenja u plaćanju obaveza i povećanja fiskalnih rizika.

- Lokalne vlasti često svojim propisima i taksama dodatno finansijski opterećuju preduzeća, što na kraju povećava troškove za same opštine i državu - kazali su iz CEES-a.

Na pitanje koliko bolje korporativno upravljanje može poboljšati finansijske rezultate opštinskih preduzeća, iz CEES-a su odgovorili da primjena dobrog korporativnog upravljanja, u skladu sa međunarodnim praksama poput Organizacije za ekonomsku saradnji i razvoj (OECD), igra ključnu ulogu u poboljšanju finansijskih performansi opštinskih preduzeća.

- Istraživanje CEES-a, sprovedeno u okviru projekta Saradnjom sa OCD za veću odgovornost opštinskih preduzeća, pokazuju da su opštinska preduzeća, od kojih su najveća ona u komunalnom sektoru, djelimično usvojila dobre prakse u oblastima kao što su transparentnost i odvajanje vlasničkih od menadžerskih funkcija - dodali su iz CEES-a.

Međutim, nekonzistentna primjena ovih principa često dovodi do slabijih finansijskih rezultata, kao što su teškoće u naplati potraživanja i niska profitabilnost.

- Na primjer, u periodu od 2021. do prošle godine, pet najvećih komunalnih preduzeća suočavalo se sa problemima likvidnosti i profitabilnosti. Tako su Vodovod i kanalizacija Bar, Herceg-Novi, Tivat, Podgorica, Nikšić, bili na ivici profitabilnosti i imali izazove sa likvidnošću. Iako su neka od ovih preduzeća, na primjer Vodovod i kanalizacija Nikšić i Bar, neznatno popravili svoju profitabilnost, rizici ulaska u zonu gubitka su i dalje visoki - saopštili su iz CEES-a.

Kako su naveli, Vodovod i kanalizacija Podgorica, kao jedno od najvećih opštinskih preduzeća, posmatrano po veličini aktive, ostvarilo je negativan poslovni rezultat u posljednje dvije godine, uprkos tome što se već nekoliko godina smanjuje broj zaposlenih.

- Međutim, značajno povećanje ukupnih operativnih troškova, kao i pad prihoda u prošloj godini, bili su neki od faktora uticaja na pogršanje finansijskih performansi ovog preduzeća. Teret toga se dijelom prenosi na opštinu, odnosno, u krajnjem na državu. Ako ovome dodamo dalje povećanje rashoda u ovoj godini usljed primjene GKU za komunalnu djelatnost, za očekivati je da će se fiskalni rizici poslovanja preduzeća u komunalnoj djelatnosti, ali i agregatno svih opštinskih preduzeća, povećati - poručili su iz CEES-a.

Zato je, kako su zaključili u CEES-u, veoma važno da Vlada, u saradnji sa opštinama, pristupi razvoju mehanizama procjene i smanjenja fiskalnih rizika koji prositiču iz poslovanja opštinskih preduzeća, naročito u sjevernom regionu, a jedan od tih mehanizama je unapređenje korporativnog upravljanja.