Urbanizam mora da štiti javni interes, ali da pri tome ne zapostavlja privatni

Posljednjih nekoliko decenija Podgorica se ubrzano razvijala, ali bez određenog dugoročnog plana i adekvatnog sagledavanja njenih geografskih i prirodnih karakteristika.

Suprotno kodeksima i pravilima urbanističkog promišljanja prostora, dobili smo haotičnost u pejzažu grada, zagušenost prostora i evidentne negativne promjene uslova življenja. Protekle decenije povećan je broj zelenih površina, uređeni su gradski parkovi pa sa tom praksom treba nastaviti. Nove kvartove neophodno je oplemeniti zelenim površinama, a pojedine djelove grada, poput centra, pretvoriti u pješačku zonu, čime bi se omogućilo organizovanje različitih društvenih i kulturnih sadržaja. O ovim pitanjima, kao i stavu da urbanizam kao disciplina mora da štiti javni interes, ali i da pri tome ne zapostavlja privatni, za Pobjedu govori arhitekta Pavle Popović, dobitnik Nagrade 19. decembar za 2023. godinu.

Grad kao urbani prostor, po mišljenju eminentnih teoretičara iz oblasti arhitekture i urbanizma, smatra se najvećim ljudskim dostignućem. U gradu, podsjeća Popović, nastaju pojave najvećih umjetničkih, misaonih i naučnih dometa kojima su se odmjeravali civilizacijski kodovi.

- Ako danas posmatramo Podgoricu kao grad s kraja 19. vijeka, kada je napravljen urbanistički plan razvoja Nove varoši, tzv. Vormanov plan, zapazićemo da je promišljeno planirano urbano jezgro, sastavljeno od kareja-kvartova sa tzv. balkanskim nizom kuća. Nasuprot Stare varoši, sa krivudavim ulicama i sokacima, Nova varoš je imala uređenu šemu i obrise srednjoevropskih manjih gradova - navodi Popović.

Nažalost, posljedice ratnog razaranja, period obnove i kasnije razornog zemljotresa nijesu pogodovale bržem razvoju grada.

- Međutim, posljednjih trideset godina Podgorica se ubrzano razvijala, ali bez određenog dugoročnog plana i adekvatnog sagledavanja njenih geografskih i prirodnih karakteristika. Prisustvo rijeka, blizina jezera i blizina mora koje Podgoricu svrstava u mediteranske gradove, nije uvijek ispraćeno njenim arhitektonskim i urbanističkim zahvatima. U ovom kontekstu možemo govoriti o devastaciji u smislu nepoštovanja karakteristika i duha mjesta, genius loci. Po mom mišljenju, agresija na prostor odvijala se u više zona, jedna od najizraženijih je na desnoj obali Morače, ispred solitera tzv. Pet udovica, čime je trajno prekinut kontinuitet zelene zone i šetališta uz rijeku. Zatim, zona Zagoriča sa mega objektima u neposrednoj blizini Vezirovog mosta promjenila je pejzaž i dubokim usjekom grubo narušila izgled Gorice. Zona Gorica C, ranijim planovima predviđena kao elitni dio grada, sada je izgradnjom objekata velikog gabarita zašla u zelene površine park-šume koje se smatraju plućima ovog grada. Narušavanje urbanog sklada Stare varoši stambeno-poslovnim objektima visoke spratnosti, zagrađivanjem kota Gorice i Ljubovića, suprotno kodeksima i pravilima urbanističkog promišljanja prostora, dobili smo haotičnost u pejzažu grada, zagušenost prostora i evidentne negativne promjene uslova življenja. I mogao bih tako nabrojati još mnogo primjera - poručuje Popović.

Urbanizam kao disciplina, ističe on, mora da štiti javni interes ali i da pri tome ne zapostavlja privatni.

- Pojava novih investitora i privatnih firmi koje pod njihovim uticajem rade planove i projekte, primjeri su agresivnog graditeljstva koji se u žargonu struke naziva "livadski ili trotoarski urbanizam". Odsustvo jakih institucija iz domena urbanizma i arhitekture, kao što je bio Republički zavod za urbanizam i drugih građevinskih firmi koje su zapošljavale veliki broj stručnjaka iz arhitektonskog i urbanističkog planiranja i svih pratećih infrastrukturnih profila, u značajnoj mjeri su doprinijeli haotičnom stanju u graditeljstvu - naglašava Popović.

Što se tiče nekadašnjih standarda gradnje, nagrađeni arhitekta podsjeća da su oni podrazumijevali prvo stručnu analizu društvenih i ljudskih potreba, utvrđivanje i usvajanje metodologije rada, a zatim izradu petogodišnjeg modela planiranja.

- Na osnovu toga nicale su saobraćajnice, a zatim nizovi građevina raznih javnih sadržaja i namjena. Tehnika gradnje, izbor materijala i vrsta konstrukcija, bile su primjerene ondašnjem vremenu i načinu gradnje. U estetskom pogledu gradnja je bila stilski ujednačena, zgrade su se nadovezivale jedna na drugu, vodilo se računa o međusobnoj udaljenosti objekata i udaljenosti od saobraćajnica, vodilo se računa o njihovom okruženju. Uspjeli primjer promišljenog graditeljstva iz šezdesetih godina ogleda se u potezu od hotela Crna Gora (sada Hilton) pa sve do kraja bulevara, Bloka pet. Danas u tom nizu, stakleni soliter pored hotela Podgorica u velikoj mjeri narušava sklad i podsjeća nas na jedan od arhitektonskih promašaja u proteklim godinama - kaže Popović.

Smatra da bi Podgorica trebalo da se razvija disperzivno, u svim pravcima.

- Periferna naselja koja su nastala spontanom i divljom gradnjom, a koja su prvi utisak o gradu kada se dolazi u Podgoricu, potrebno je planski organizovati, saobraćajno i infrastrukturno povezati i što više ozeleniti. Jedan od mogućih pravaca razvoja Podgorice je dolinom rijeke Zete, u smjeru prema Danilovgradu i Duklji. Urađene saobraćajnice bulevarskog tipa pružaju mogućnost daljeg razvoja grada, a revalorizacijom arheološkog nalazišta, Duklja bi se integrisala u gradski areal. Ovaj značajni istorijski lokalitet zahtijeva veću društvenu pažnju, intenzivnija arheološka istraživanja i bolju povezanost sa kulturnim sadržajima - poručuje Popović.

U gradu koji se protekle decenije drastično povećao u pogledu broja stanovnika, sadržaji kao što su bolnice, škole i vrtići svakako su prioritetni. Veliki nedostatak u gradu, smatra Popović, jeste smanjena saobraćajna pokretljivost, zagušenost saobraćajem i nedostatak parking prostra.

- Neophodno je uži centar grada osloboditi od prevelike stope motorizacije, pretvoriti ga u pješačku zonu čime bi se omogućilo organizovanje različitih društvenih i kulturnih sadržaja. Pohvalno je to što se proteklih godina uže gradsko jezgro polako oslobađa od motorizovanog saobraćaja i što se pojedine ulice pretvaraju u pješačke zone. Povećan je i broj zelenih površina, uređeni su gradski parkovi pa sa tom praksom treba nastaviti. Novi djelovi grada kao što su Siti kvart, novi kvart na Pobrežju, kvart u servisno-skladišnjoj zoni, neophodno je oplemeniti zelenim površinama. U razvijenim zemljama postoji visoki standard prisustva zelenih površina i zasada u odnosu na broj stanovnika pa bi taj princip, koji ne zahtjeva prevelike investicije, trebalo usvojiti - zaključio je ugledni arhitekta Pavle Popović.

Pavle Popović kaže da je zadovoljstvo i ponos koji prate trenutke dobijanja nagrade osjetio više puta tokom svog profesionalnog rada, a posebno prilikom dodjele Borbine nagrade za arhitekturu, u dva navrata, 1974. i 1977. godine.

- Međutim, izuzetan je doživljaj dobiti Nagradu "19. decembar", nagradu grada Podgorice u kojoj sam rođen i školovao se, a zatim u dužem vremenskom periodu učestvovao u njegovom oblikovanju, u njegovom urbanom i arhitektonskom životu. Ovu nagradu ujedno doživljavam i kao priznanje za pregalaštvo moga oca, ing. Veliše Popovića, koji je započeo svoju graditeljsku djelatnost tridesetih godina prošlog vijeka pa sve do odlaska u penziju krajem šezdesetih. Na temelju njegovog iskustva nastavio sam i razvijao svoju djelatnost, tako da možemo govoriti o stogodišnjoj porodičnoj tradiciji graditeljstva - poručio je Popović.

Arhitektura kao tehničko-umjetnička disciplina, koja objedinjuje inžinjerska znanja i umjetnički talenat, smatra arhitekta Popović, zahtijeva veći stepen obrazovanja, sintezu likovnih umjetnosti, vajarstva, dizajna i muzike s jedne, i tehničkih znanja i dostignuća s druge strane.

- Raduje me što se sve više mladih kolega arhitekata obrazuje na našim univerzitetima, a zatim stručno usavršava širom Evrope, pa se nadam da će svoje znanje primijeniti i ovdje u Crnoj Gori. Pohvalne su inicijative i kritički stavovi mladih arhitekata grupe Kana i Ekspedicijo iz Kotora, koji sagledavaju prostor u širem kontekstu i gaje brižan odnos prema graditeljskom nasljeđu. Mislim da donosioci odluka moraju poštovati njihove preporuke, jer glas mladih ljudi je glas budućnosti - poručuje Popović.

Arhitekta Popović ističe da je institucionalno uporište, ozbiljan arhitektonski biro sa konsultantima svih tehničkih profila, poput nekadašnjeg Republičkog zavoda, osnova dobrog, promišljenog rada. Urbanizam kao vještina organizovanja prostora i arhitektonska djela kao kulturni simboli jednog vremena, smatra on, ne smiju biti polje djelovanja pojedinaca niti dominacija investicionog urbanizma.

- Strukovno, savjetodavno tijelo na nivou države, sastavljeno od afirmisanih arhitekata i urbanista, slikara, vajara, inžinjera, intelektualaca koji imaju jasnu viziju razvoja mora se uključiti u promišljanje i oblikovanje prostora u kojem svi živimo. Građanstvo koje sve više diže glas protiv nepromišljenih i grubih intervencija u javnom prostoru treba uvažavati i uključiti njihovo mišljenje prilikom donošenja odluka - poručuje Popović.