CGES upozorava: Energetski sistem ne može da prihvati nove solarne elektrane

Da bi prenosna elektroenergetska mrežu mogla prihvatiti više od 30 novih solarnih i vjetroelektrana, koje su proteklih godina dobile urbanističko tehničke uslove (UTU), potrebno je ojačati prenosnu mrežu što može potrajati i više od jedne decenije, a te investicije bi se mjerile sa više stotina miliona eura, saopšteno je Vijestima iz Crnogorskog elektroprenosnog sistema (CGES), većinski državne kompanije koja upravlja prenosnom elektroenergetskom mrežom.

CGES je još 2013. godine zatražio od tadašnjeg Ministarstva ekologije, prostornog planiranja i urbanizma da obustavi izdavanja novih UTU za izgradnju elektrana velike snage iz obnovljivih izvora, ali je Vlada nastavila da ih izdaje.

Do sada je podnijeto preko 40 zahtjeva za UTU većinom za velike solarne elektrane, a dosadašnje Vlade su izdale 30 takvih uslova za gradnju elektrane objekata ukupne instalisane snage oko 4.000 megavata (MW), svi postojeći proizvodni kapaciteti imaju oko 1.000 MW, što odgovara kapacitetima sadašnje prenosne mreže. Investitori će na priključenje morati da sačekaju dok ne dobiju analizu o mogućnosti priključenja.

Problem je nastao zbog člana 218c Zakona o planiranju prostora i izgradnji objekata koji predviđa izdavanje UTU za energetske objekte bez planskog i strateškog planiranja i bez mogućnosti uticanja nadležnog ministarstva za energetiku i CGES-a.

Iz ove kompanije su kazali Vijestima da imaju značajne planove za unaprjeđenje prenosne infrastrukture, ne samo da bi se povećali kapaciteti za integraciju obnovljivih izvora, već i da bi se obezbijedio sigurniji i efikasniji rad sistema, ali je problem što izgradnja mreže traje mnogo duže zbog dozvola, eksproprijacija, rješavanja imovinskih problema,... nego što je potrebno vremena za izgradnju velike solarne elektrane.

- Aktuelni petogodišnji investicioni plan je na nivou od gotovo 200 mil EUR. Međutim, neophodno je znati da je izgradnja mreže značajno sporija od izgradnje solarne elektrane jer uključuje više složenih i zahtjevnih aktivnosti, među kojima je i obezbjeđenje prostorno-planskih i imovinsko-pravnih preduslova na velikim distancama, a koji su u nadležnosti drugih državnih organa. Ako govorimo o priključenju 4.000 MW elektrana, ojačanja prenosne mreže izvjesno je da će zahtijevati gradnju ili rekonstrukciju nekoliko stotina kilometara dalekovoda, čija gradnja može potrajati i više od jedne decenije, a čija vrijednost se mjeri stotinama miliona eura. Ipak, imajući na umu ukupni konzum Crne Gore koji se kreće između 200 i 550 MW, postojeće instalisane kapacitete koji su na nivou od oko 1000 MW, te činjenicu da i okolne zemlje planiraju ili su već izgradile značajne kapacitete u obnovljivim izvorima, realno je očekivati da značajan broj od navedenih 30 projekata ipak ne bude realizovan, imajući na umu i sve izazove koje prate ovakve projekte - naveli su iz CGES-a.

Na pitanje Vijesti šta bi se desilo ukoliko investitor, koji ima UTU uslove i dozvole, izgradi svoju elektranu a CGES nema mogućnost da je priključi na mrežu i da li bi tada taj investitor mogao da tužbom traži obeštećenje od CGES-a ili države, iz ove kompanije navode da će se to rješavati dokumentom koji se zove analiza mogućnosti priključenja.

- U skladu sa Zakonom, po dobijanju urednog zahtjeva za priključenje, CGES je u obavezi da uradi Analizu mogućnosti priključenja koja između ostalog treba da odredi šta je to potrebno uraditi, odnosno gdje je potrebno ojačati prenosnu mrežu. Zakonom je usvojen princip "regate", tako da su u prednosti investitori koji su prvi podnijeli uredne zahtjeve za priključenje. CGES i investitori nakon toga potpisuju Ugovor o izgradnji infrastrukture za priključenje i priključenju u kojem su navedeni uslovi prije čije realizacije nije moguće priključiti predmetne elektrane. Za određene uslove iz ovih ugovora, CGES nije bio u mogućnosti da precizira i da se obaveže tačno određenim rokovima, prvenstveno zbog poznatih problema u realizaciji infrastrukturnih projekata, ali su investitori potpisivanjem Ugovora pokazali razumijevanje i prihvatili te okolnosti - naveli su iz CGES-a.

Izgradnja novih prenosnih kapaciteta energetskog sistema finansirali bi se od naknada za priključenje i za korišćenje prenosnog sistema koju bi plaćali investitori, vlasnici novih elektrana. Međutim problem je vrijeme, izgradnja velike solarne elektrane nakon dobijanja dozvola mogla bi se instalirati i za manje od 12 mjeseci, dok bi izgradnje prenosne infrastrukture trajala i nekoliko godina.

Investitor u potpunosti samostalno finansira izgradnju takozvanih "unutrašnjih instalacija" od elektrane do mjesta priključenja, dok infrastrukturu za priključenje od mjesta za priključenje do postojećeg prenosnog sistema može da finansira investitor ili CGES.

- Uobičajeno je da infrastrukturu za priključenje gradi investitor koji na taj način ima kontrolu dinamike izgradnje kompletnog projekta. U slučaju da imamo više korisnika predmetne infrastrukture za priključenje, ili ako bi bez te infrastrukture bilo narušeno funkcionisanje sistema, CGES je obavezan da otkupi predmetnu infrastrukturu od investitora u roku od 6 mjeseci od dana dobijanja upotrebne dozvole (ili drugog akta nadležnog organa), u najviše 20 godišnjih anuiteta (rata). Pored infrastrukture za priključenje i unutrašnjih instalacija, zbog priključenje velikog broja elektrana izvjesno je da će zahtijevati i ojačanje prenosne mreže u ostatku sistema, koje nije u direktnoj vezi sa samim priključkom elektrane. Ojačanje prenosne mreže obaveza je CGES-a, a za potrebe finansiranja Zakon je predvidio da investitori plaćaju naknade za priključenje na prenosni sistem čija je vrijednost regulisana važećom Metodologijom i Odlukom o utvrđivanju naknade za priključenje - naveli su iz CGES-a.

Pored naknade za priključenje koju plaćaju investitori, zakonski i regulatorni okvir predviđa i plaćanje naknade za korišćenje prenosnog sistema nakon priključenja novih elektrana.

- Na taj način investitori pored učešća u pokrivanju troškova za stvaranje uslova u sistemu za priključenje, učestvuju i u pokrivanju opravdanih troškova koji služe za funkcionisanje prenosnog sistema, a koje odobrava Regulatorna agencija za energetiku i regulisane komunalne djelatnosti. Što se tiče uticaja priključenja novih elektrana na potrošače električne energije, a vrijedi spomenuti, i na proizvođače električne energije koji su već priključeni na prenosni sistem, naše očekivanje je da će doći do umanjenja naknada koje sadašnji korisnici plaćaju za korišćenje prenosnog sistema - naveli su iz CGES-a.

Problem je i što primjena člana 218c uslovljava trenutno rezervisanje prenosnih kapaciteta za priključenje ovih velikih solarnih elektrana, koji pripadaju takozvanim nestabilnim izvorima energije, čime onemogućava dalje planiranja razvoja energetike i ugrožava razvoj novih proizvodnih kapaciteta koje planira Elektroprivreda (EPCG), a koje pripadaju takozvanim stabilnim i baznim elektranama koje su potrebne i za balansiranje energetskog sistema kada zađe sunce.

Što više ima solarnih elektrana, potrebno je i više izvora elektroenergije iz elektrana sa ujednačenom proizvodnjom, kako bi sistem ostao stabilan.

- Treba voditi računa da izgradnja nestabilnih izvora značajno smanjuje sigurnost snabdijevanja i dodatno nameće obavezu istovremenog planiranja razvoja stabilnih izvora, kao regulacije sistema, što u velikoj mjeri opravdava potrebu za izgradnjom velikih hidroelektrana - navedeno je u informaciji o stanju u energetskom sektoru koju je nedavno usvojila Vlada.