Mišljenje Instituta za javno zdravlje - Otvaranje rudnika Brskovo loša opcija za razvoj Mojkovca

Institut za javno zdravlja ne preporučuje ponovno otvaranje rudnika Brskovo u Mojkovcu. U mišljenju na Nacrt detaljnog prostornog plana (DPP) koji je ta ustanova 23. juna uputila Ministarstvu zdravlja, kojim rukovodi Dragoslav Šćekić, navode da "otvaranje rudnika Brskovo predstavlja veliki zahvat u prostoru sa značajnim uticajima, kako na promjenu prirodnih karakteristika, tako i na život".

Zbog toga predlažu da se zaštiti i rekultiviše ranije (starim rudnikom) degradirana sredina - odnosno prihvati prvi scenario koji ne podrazumijeva otvaranje rudnika, već razvoj područja Brskova u funkciji turizma, poljoprivrede, očuvanja biodiverziteta, arheoloških lokaliteta i spomenika kulture.

- Pozitivni aspekti ovog scenarija su očuvanje prirodnih predjela, biodiverziteta, mogućnost razvoja ruralnog i avanturističkog turizma, razvoja naučno-istraživačke djelatnosti iz oblasti biologije, arheologije, šumarstva, poljoprivrede i dr., očuvanje životne sredine i ekosistema - piše u obrazloženju.

Drugi scenario predviđa otvaranje rudnika i pravljenje konvencionalnog flotacijskog jalovišta, a treći (odabrani za koji je potpisan ugvor o koncesiji), otvaranje rudnika sa dva površinska kopa i postrojenjem za tretman otpadnih voda.

Mišljenje Instituta za javno zdravlje (direktor dr Igor Galić) su pripremile načelnica odjeljenja za životnu sredinu i zdravlje dr Ivana Joksimović i saradnica za životnu sredinu msc. Mladenka Vujošević. Dokument inače nije dostupan na sajtovima te ustanove i Vlade.

Autorke navode da se planirano koncesiono područje dijelom nalazi u obuhvatu rezervata koji je zaštićen - slivno područje rijeke Tare te NP Biogradska gora. Dodaju da su tu rađena ispitivanja koja su pokazala da rijeke Lepesnica i Tara uzvodno od Rudnice i Bjelojevićke rijeke, te Tvrdi i Lojanički potok imaju dobar hemijski status, ali da to nije slučaj sa drugim vodama.

Iz Građanske inicijative Zdravi Mojkovac smatraju kako su se stvorili uslovi da Vlada ozvaniči prestanak ugovora, jer koncesionar Tara Resources do 25. Jula nije ispunio ugovorne obaveze. Tvrde da zbog toga država neće trpjeti finansijsku štetu

- Površinske vode mjerene na ostalim mjernim mjestima nemaju dobar status usljed povišenih koncentracija olova, žive, kadmijuma i nikla u zavisnosti od mjernog mjesta zbog curenja podzemnih voda iz starih rudarskih tunela i kroz nekontrolisano odložen čvrsti otpad. Prema rezultatima analiza, mjereni parametri na svim lokacijama ne odgovaraju uslovima Pravilnika o dozvoljenim količinama opasnih i štetnih materija u zemljištu i metodama za njegovo ispitivanje zbog povećanog sadržaja u odnosu na propisane vrijednosti nekih od navedenih elemenata kao što su olovo, živa, arsen, fluor, bakar i cink u odnosu na propisane vrijednosti. Takođe, uslovima tog pravilnika ne odgovaraju ni uslovi uzeti sa poljoprivrednog zemljišta u široj zoni Brskova - navedeno je u mišljenju.

U trećem scenariju, koji predviđa otvaranje rudnika, Institut prepoznaje pozitivnu socio-ekonomsku komponentu, ali ukazuju i na negativne aspekte koje bi uslijedile ako se pristupi realizaciji.

- Negativni aspekti su uticaji na predio u smislu smanjenja i degradacije šumskog pokrivača, mijenjanje slike predjela, izmjene vodenih tokova, preseljenje dijela stanovništva sa lokaliteta, izmještanje arheoloških lokaliteta i groblja, zagađenje vazduha, vodotoka, zauzimanje zemljišta itd. Ono što će trajno ostaviti negativan uticaj na predio, njegov karakter i sliku jeste odlagalište jalovine i zona slijeganja tla, s tim da se primjenom nove tehnologije degradira manja površina u odnosu na konvencionalnu tehnologiju - navode Joksimović i Vujošević.

Zbog toga daju preporuku Ministarstvu zdravlja da da saglasnost na prvi scenario.

- Na taj način bi se fokus stavio na zaštitu i rekultivaciju ranije degradirane sredine, sačuvali rezervat biosfere, slivno područje rijeke Tare i Nacionalni park Biogradska gora, što drugi i treći scenario ne nude i ne obezbjeđuju svojim sprovođenjem - zaključuju u mišljenju dostavljenom Ministarstvu zdravlja.

Vlada je 2010. godine potpisala sa podgoričkom kompanijom North Mining ugovor na 30 godina o koncesiji za detaljna geološka istraživanja i eksploataciju sulfidne polimetalične rude (Pb, Zn, Cu, FeS2 i ostalih pratećih sulfida metala) na istražno-eksploatacionom prostoru bivšeg rudnika Brskovo. Koncesiju je 2018. godine preuzela firma ,Tara Resources i osnovala Brskovo Mine kao nosioca posla u rudniku.

U međuvremenu je potpisano šest aneksa, a posljednjim iz juna 2021. godine predviđeno je da koncesionar u kojem je Tara Resources do 25. Jula 2023. godine, izradi rudarsku tehničku dokumentaciju i pribavi odobrenja, dozvole i saglasnosti za eksploataciju mineralne sirovine i izvođenje radova po glavnom rudarskom projektu.

Vlada se nije oglašavala nakon isteka roka, a iz Ministarstva kapitalnih investicija kojim rukovodi Ervin Ibrahimović nijesu Pobjedi odgovorili na pitanje koje smo poslali u dva navrata – da li će raskinuti ugovor ili potpisati sedmi aneks ugovora.

Iz kompanije Tara Resources saopštili su da je projekat otvaranja rudnika u skladu sa najvišim međunarodnim ekološkim standardima, uključujući međunarodne finansijske standarde Svjetske banke i zahtjeve Evropske banke za obnovu i razvoj. Podsjećaju da koncesija traje do 2040. godine, a to što su rokovi produženi šest puta krive Vladu Crne Gore koja kasni sa donošenjem planskih dokumenata.

Sa druge strane, iz Građanske inicijative Zdravi Mojkovac smatraju kako su se stvorili uslovi da Vlada ozvaniči prestanak ugovora. Tvrde da zbog toga država neće trpjeti finansijsku štetu jer koncesionar 13 godina nije ispunio ugovorene obaveze. Utemeljenje za to nalaze u raskidnim klauzulama aneksa 2, 4 i 6.

U primjedbama upućenim tokom javne rasprave za Nacrt detaljnog prostornog plana za koncesiono područje Brskovo i Stratešku procjenu uticaja tog projekta na životnu sredinu ukazali su na brojne propuste u pripremanju tih dokumenata, te dokumenata koja je dostavio koncesionar.

Tokom javne rasprave o Nacrtu DPP i SPU (završena 3. jula) čule su se brojne kritike. Negativno mišljenje dao je radni tim za izradu tog dokumenta. Pored ostalog, u mišljenju navode da nedostaje verifikovana studija izvodljivosti eksploatacije olova, cinka i pratećih korisnih komponenti u ležištima rudnog polja Brskovo, koja mora biti usaglašena sa važećim zakonima i propisima Crne Gore i svim međunarodnim konvencijama koje je država ratifikovala.

Fali i dokumentacija koju je morao da pripremi Institut za geološka iszraživanja Crne Gore, a prema Državnom planu eksploatacije mineralnih sirovina 2019-2028. kao i relevantna mišljenja za pitanja zaštite prostora na međunarodnom (Unesko) i lokalnom niovu (Ministarstvo ekologije, prostornog planiranja i urbanizma). Zato su 7. juna predložili suspendovanje planerskih aktivnosti do donošenja strateških odluka vezanih za koncesiono područje na državnom nivou.