Eko-tim i Crnogorsko društvo ekologa mapiraju stanište "mesožderke" u kanjonu Cijevne

Nevladine organizacije Eko-tim i Crnogorsko društvo ekologa sprovešće u kanjonu Cijevne mapiranje staništa i procjenu brojnosti populacije biljke debeljače (Pinguicula hirtiflora), jedne od, prema podacima Nacionalnih parkova, svega četiri mesožderke koje postoje u flori Crne Gore.

Ona mami i lovi insekte pomoću ljepljivih listova, kako bi nadoknadila hranljive materije na teškim i oskudnim terenima na kojima obitava. Jedno od njenih staništa, a da nije ni bilo mapirano i prepoznato, stradalo je tokom rekonstrukcije, odnosno izgradnje puta koji uz Cijevnu vodi ka novom graničnom prelazu sa Albanijom. Pored ove interesantne vrste, kanjon Cijevne stanište je za neke od endemičnih i reliktnih vrsta koje dodatno ističu vrijednost ovog područja.

Prema riječima Andrije Krivokapića iz Eko-tima, projekat i prateće istraživanje imaju za cilj očuvanje biodiverziteta i održivo korišćenje prirodnih resursa rijeke Cijevne, odnosno poboljšanje upravljanja ovim zaštićenim područjem, što je preduslov zdravog ekosistema. Naziv projekta u okviru kojeg će se sprovesti istraživanje ove rijetke biljne vrste je "Ka očuvanju biodiverziteta i jačanju upravljanja zaštićenim područjem rijeke Cijevne".

Krivokapić očekuje da bi podaci, koje prikupljaju o biljki mesožderki u kanjonu rijeke, doveli do predlaganja mjera restauracije njenog staništa, iniciranja zaštite, kao i izradu analize koja bi trebalo da ispita moguće društvene i ekonomske implikacije na upravljanje samim zaštićenim područjem.

- Uporedo, projekat bi ponudio informacije koje bi mogle da olakšaju organizaciju upravljanja ZP, a istraživanje će rezultirati i društveno-edukativnom kampanjom, kroz koju želimo da unaprijedimo znanja o važnosti ekosistema rijeke Cijevne - naveo je Krivokapić.

On podsjeća da je spomenik prirode Kanjon Cijevne, iako proglašen 2017. godine, još bez definisanog upravljača i plana upravljanja.

- Ovaj tzv. paper park oslikava trenutno stanje zaštićenih područja u Crnoj Gori, gdje je većina bez planova upravljanja ili upravljačkog tijela - smatra on.

Krivokapić je kazao da je nakon promjene statusa, odnosno formiranja opštine Tuzi, za upravljača spomenika prirode Kanjon Cijevne određena ta lokalna uprava, odnosno sekretarijat odgovoran za pitanja životne sredine, do osnivanja privrednog društva, kojem će upravljanje biti povjereno.

- Prema informacijama dobijenim od te opštine, imenovanje upravljača i donošenje plana upravljanja može se očekivati u narednim mjesecima - naveo je on.

Proces proglašenja kanjona rijeke Cijevne spomenikom prirode, kaže Krivokapić, započet je podnošenjem zahtjeva za izradu Studije zaštite za kanjon rijeke Cijevne koju je pokrenula gradska opština Tuzi, 2015. godine. Sredstva za izradu Studije zaštite dobijena su od strane Delegacije EU u Crnoj Gori.

Područje koje je predloženo za zaštitu nalazi se na teritoriji sadašnje opštine Tuzi, udaljeno je osam kilometara od centra Tuzi, odnosno 14 kilometara od centra Podgorice.

- Prvobitno je 2017. godine, inicijativa za zaštitu pokrenuta od Opštine Podgorica, kojom je dio kanjona Cijevne proglašen zaštićenim prirodnim dobrom od lokalnog značaja. U vrijeme ove inicijative gradska opština Tuzi je bila u sastavu Glavnog grada, a kako su Tuzi u međuvremenu dobili svoju lokalnu samoupravu, odluka o proglašenju zaštićenog prirodnog dobra od lokalnog značaja, spomenik prirode Kanjon Cijevne je stavljena van snage, jer Glavni grad nije imao nadležnost za upravljanje. Dalje upravljenje zaštićenim područjem pripalo je Opštini Tuzi koja sprovodi proceduru da zaštita i praktično zaživi - naveo je Krivokapić.

Sagovornik pojašnjava da sliv rijeke Cijevne u Crnoj Gori zauzima 130 kvadratnih kilometara u geografskom području između planinskog masiva Prokletija i Zetske ravnice. Dužina rijeke je 58,8 kilometara, od čega 32,3 kilometra protiče kroz Crnu Goru.

- Ukupna površina zaštićenog prirodnog dobra spomenik prirode Kanjon Cijevne je 2.022,2 hektara, dok ukupna dužina granice spomenika prirode je 28,9 kilometara. Prema Zakonu o zaštiti prirode (član 41), kanjon rijeke Cijevne zaštićen je u nivou spomenika prirode, dok je prema značaju, razvrstan u kategoriju (II) - zaštićeno prirodno dobro od velikog značaja.

Kako se korito same rijeke nalazi u trećoj zoni zaštite - koja podrazumijeva održivo korišćenje - zabranjeno je uništavanje biljnih i životinjskih vrsta i njihovih staništa, uznemiravanje životinja, posebno u doba reproduktivnog ciklusa, ispuštanje otpadnih voda, itd.

Upravo su ključni izazovi za očuvanje područja prepoznati kroz Studiju zaštite. Između ostalog, to su neodrživa privredna aktivnost, eksploatacija šljunka (u malom obimu), otpadne vode, posljedice izgradnje saobraćajnice, migracije..

- Potencijal za ekonomsku valorizaciju spomenika prirode Kanjon Cijevne u skladu sa ciljevima zaštite prirode je ogroman. Neki od mogućih izvora finansiranja budućeg upravljača mogu da budu ulaznice u područje, edukativne posjete, kajaking, alpinizam, biciklizam, motociklizam i paraglajding; posmatranje ptica... Velika šansa postoji i za razvoj ruralnog i kupališnog turizma, kao i sportski ribolov, posebno mušičarenje za koje je planiran dio kanjona od 4.250 metara, (od Plavog mosta do kuće Ujkića) - zaključuje Krivokapić.

Krivokapić navodi da je Studijom zaštite kanjona Cijevne predložen trojni režim.

I zona - stroga zaštita (zoni sa prirodnim neizmijenjenim terenima na strmim stranama kanjona koje formiraju karakteristične predione elemente (tipove karaktera predjela) ovog zaštićenog prirodnog dobra, od kojih se naročito ističu: (i) šumoviti predjeli i (ii) ogoljeni krševiti tereni sa oskudnom vegetacijom). Ukupna površina prve zone zaštite je 1.803,2 hekatra.

II zona - aktivna zona (u dijelu zaštićenog prirodnog dobra u kojem su prisutne još uvijek neizmijenjene prirodne vrijednosti ili djelimično izmijenjene koje su utvrđene Studijom zaštite). Ukupna površina druge zone zaštite je 101,2 hekatra.

III zona - održivo korišćenje (obuhvata značajno izmijenjene terene zauzete sa infrastrukturom (putevi i cesta Dinoša - državna granica sa Albanijom), poljoprivrednim zemljištima i naseljima u njegovoj zoni u kojoj su prirodne vrijednosti izmijenjene ali ne u tolikoj mjeri da ugrožavaju funkcionisanje ustaljenih funkcionalno - ekoloških veza u zaštićenom prirodnom dobru). Ukupna površina treće zone zaštite je 117,8 ha.

Teško je bez uvida u projektnu dokumentaciju precizirati srazmjeru potencijalnih negativnih uticaja koje bi na dio toka Cijevne kroz Crnu Goru proizvele mini-hidroelektrane na albanskoj strani, kojih je do sada izrađeno tri, naveo je Andrija Krivokapić.

Ističe da su, kao i kod svih objekata mHE, negativni uticaji na životnu sredinu nesumnjivi, posebno na akvatične ekosisteme.

- Izrada ovakvih objekata dovodi do prekida kontinuiteta toka, značajnih hidromorfoloških promjena te fragmentacije i degradacije staništa. To direktno utiče na migracije riba i drugih vrsta - kaže Krivokapić.

Ukazuje da su, prema dostupnim podacima, na albanskoj strani do sada izgrađene hidroelektrana Selca sa 50KW/h, hidroelektrana Tamara sa 150KW/h i hidroelektrana Vukli sa 80KW/h.

- Projektovano je još pet hidroelektrana, ali još nijesu dobile odobrenje od nadležnih organa: Vukli 1 (Kozhnje), Vukli 2 (Vuklitska Cijevna), Cijevna (Tamara most) i Cijevna 1, Cijevna 2 (Vukli riječica) projektovane za proizvodnju 50KW/h električne energije - navodi Krivokapić.