Analiza međunarodnih ekoloških organizacija: Izgradnja hidroelektrana na Zapadnom Balkanu biće sve teža i rizičnija

Projekte gradnje novih hidroelektrana u zemljama Zapadnog Balkana biće sve teže realizovati u budućnosti zbog klimatskih promjena, protivljenja javnosti i pravnih i finansijskih izazova, pri čemu ti projekti ili ne bi doprinijeli energetskoj sigurnosti ili nemaju dovoljno ekonomskog potencijala, navodi se u analizi nekoliko međunarodnih organizacija.

Hidroelektrane tradicionalno imaju veliku ulogu u mnogim elektroenergetskim sistemima jugoistočne Evrope, sa posebno velikim udijelom u nekim zemljama Zapadnog Balkana gdje, zajedno s ugljem, već decenijama čine okosnicu proizvodnje električne energije.

U analizi "Zašto je hidroenergija u jugoistočnoj Evropi rizična investicija" navodi se da su mnoge zemlje jugoistočne Evope u fazi u kojoj novi hidroenergetski kapacitet ili neće doprineti energetskoj sigurnosti zbog prevelike zavisnosti, kao što je slučaj u Albaniji, Bosni i Hercegovini, Hrvatskoj i Crnoj Gori, ili im je ostalo malo ekonomskog potencijala, u slučaju Bugarske i Kosova.

Albanija je gotovo 100% zavisna od hidroenergije, Crna Gora oko 50%, Bosna i Hercegovina oko trećine struje proizvodi u hidrocentralama, Srbija oko 28%, a Sjeverna Makedonija gotovo četvrtinu.

- Zato nije iznenađujuće da kada je potreba da se razvija obnovljiva energija postala dio političke agende na nivou EU krajem 1990-ih i početkom 2000-ih, vlade zemalja jugoistočne Evrope su to uglavnom vidjele kao mogućnost da grade više hidroelektrana - navodi se u izvještaju koji su objavile organizacije CEE Bankwatch, EuroNatur, RiverWatch i WWF Adria.

Iako neke države regiona tvrde da imaju ogroman neiskorišćeni potencijal, autori studije ističu da su te tvrdnje obično zasnovane na decenijama starim procjenama iz vremena "kada su padavine bile predvidljivije, kada su se ljudi teško usuđivali da se suprotstave eksproprijaciji i kada se malo znalo o zadivljujućem biodiverzitetu regiona".

U posljednje dvije decenije, dodaje se, stotine malih hidroelektrana snage do 10 megavata izgrađeno je širom regiona, često u zaštićenim područjima ili drugim visoko osjetljivim staništima, dok su pokušaji da se izgrade "grinfild" hidroelektrane kapaciteta većeg od 10 megavata uglavnom bili bezuspješni, sa izuzetkom Albanije i Slovenije.

- Ipak, kreatori projekata nastavljaju da guraju planove za izgradnju novih velikih hidoeletrana, preusmjeravajući resurse i napore sa razvoja bržih i ekonomičnijih alternativa - kaže se u studiji.

Dodaje se da je Bosna i Hercegovina posebno ambiciozna, uprkos tome što nije uspjela da završi nijednu "grinfild" veliku hidroelektranu u posljednjoj deceniji.

Ukazujući na rizike projekata izgradnje hidroelektrana, u izvještaju se ocjenjuje da će njihova realizacija biti sve teža zbog klimatskih promjena, jedinstvenog biodiverziteta regiona, pravnih izazova, otpora javnosti i finansijskih problema.

U analizi se posebno ističu visoki rizici izgradnje devet hidroelektrana u regionu, uključujući centrale Skavica u Albaniji, Bistrica, Buk Bijela, Dabar, Ulog i Janjići u Bosni i Hercegovini i Komarnica u Crnoj Gori.

Autori izvještaja preporučuju niskorizične investicije koje mogu pomoći regionu da pređe na zeleniji, društveno i ekonomski održiviji energetski sistem.

Ono što je zajedničko svim zemljama regiona, navodi se u analizi, jeste neiskorišćen potencijal energije sunca i vjetra.

- To takođe mora biti urađeno pažljivo, jer vjetroparkovi i solarne farme na pogrešnom mjestu mogu isto nanijeti štetu - upozoravaju autori i dodaju da prioritet treba dati izgradnji na površinama kao što su krovovi, parkinzi, industrijske zone i zemljište koje nije pogodno za poljoprivredu.

Te tehnologije nude mnogo veći potencijal nego hidroenergija danas i zahtijevaju minimum podsticaja zbog pada troškova posljednjih godina.

Sve zemlje, dodaje se, takođe bi mogle u mnogo većoj mjeri da koriste toplotne pumpe i sisteme za skladištenje energije, kao i geotermalnu energiju i da prioritet daju projektima obnovljive energije u domaćinstvima i lokalnim zajednicama.