Istraživanje DW: Koliko je važan BRIKS?

BRIKS je evoluirao od pukog slogana, do realnog ekonomskog bloka, a uoči predstojećeg samita u Johanesburgu grupa razmišlja i o proširenju, piše DW u analizi u tome šta je BRIKS, šta želi i koliko je danas važan?

- Od ruske invazije na Ukrajinu, BRIKS je dobio novi zamah - kaže Žongjuan Zoe Liju, ekspertkinja Savjeta za spoljne odnose SAD.

I zaista, sve više zemalja želi da se pridruži Brazilu, Rusiji, Indiji, Kini i Južnoafričkoj Republici, čuje se uoči samita koji se od 22. do 24. avgusta održava u Johanesburgu, a to izaziva zabrinutost na Zapadu, navodi DW.

Ironija je da je sjeme BRIKS-a posijano upravo u poznatoj investicionoj banci sa sjedištem u SAD – Goldman Saks.

Glavni ekonomista, Britanac Džejms Onil je u izvještaju o stranim ulaganjima 2001. prvi put upotrijebio akronim BRIK od početnih slova država koje su označene kao ekonomije veoma ubrzanog rasta i koje će do 2050. dominirati svjetskom ekonomijom.

Tvorac akronima je jedan od ekonomista koji je izradio izvještaj, Rupa Purušotaman. U dotičnim zemljama je ideja naišla da dobar prijem i 2006. je počela serija sastanka koja je dovela do prvog samita lidera BRIK-a u junu 2009. u Jekaterinburgu. Već krajem decembra 2010. pridružila im se i Južnoafrička Afrika, dodajući u akronim slovo S – BRIKS.

BRIKS nije međunarodna organizacija, već platforma za saradnju i razmjenu i po tome je slična G7 – grupi najrazvijenijih zemalja. Na meti kritika BRIKS-a je prije svega dominacija SAD i EU u institucijama kao što su Svjetska banka i Međunarodni monetarni fond (MMF), obje sa sjedištem u Vašingtonu.

- Krenuli su u veoma veliku misiju, a to je da diverzifikuju postojeći globalni finansijski sistem koji predvodi Zapad - kaže Zoe Liju i objašnjava da je globalna finansijska kriza natjerala te zemlje u razvoju da počnu da dovode u pitanje relevantnost, pouzdanost i kredibilitet globalnog finansijskog sistema predvođenog SAD.

- Ne može se poreći da globalni sistem sada karakteriše određena nepravednost. Nema jednakosti između zemalja juga u razvoju i zemalja razvijenog sjevera - kaže Luanda Mpungose sa Južnoafričkog instituta za međunarodne poslove.

I Antara Gosal Sing iz indijskog trusta mozgova Observer Research Foundation saglasna je sa ocjenom da su evidentni duboki nedostaci u trenutnoj međunarodnoj arhitekturi koja ne odražava današnju politiku, ekonomiju i demografiju.

Tu neravnotežu dobro ilustruje poređenje BRIKS-a i grupe G7 koju čine SAD, Kanada, Francuska, Njemačka, Italija, Velika Britanija i Japan. Dok na G7 otpada 10% svjetske populacije, u zemljama BRIKS-a živi 41,5% svih ljudi na svijetu – 3, 21 milijarde. Međutim, oko 43% svjetskog BDP koncentrisano je u zemljama G7, dok na BRIKS otpada nešto više od četvrtine svjetske ekonomije. Da bi njihov glas bio jači, u BRIKS-u su do sada koristili dvostruku strategiju – s jedne strane su lobirali za reforme Svjetske banke i MMF-a, s druge osnivali sopstvene institucije kao što je Nova razvojna banka, koja je pokrenuta 2017. godine i finansira razvojne projekte u državama - članicama.

Luanda Mpungose ukazuje da se Nova razvojna banka veoma razlikuje od ostalih finansijskih institucija.

- MMF ili Svjetska banka imaju nešto što se zove Programi strukturnog prilagođavanja. Mi to vidimo kao uslovljavanje: dobićete sredstva, ali ovo je ono što morate da promijenite u svojoj zemlji. To je dakle nametanje uslova i mu to uočavamo u dosta slučajeva u afričkim zemljama koje dobijaju zajmove. Ključna razlika je dakle to da Nova razvojna banka ne postavlja uslove - istakla je Mbungose.

Banka takođe promoviše i upotrebu nacionalnih valuta članica BRIKS-a, a Žongjuan Zoe Liju navodi da je zajednički interes Nove razvojne banke i pojedinih članica BRIKS-a stvaranje alternativnog finansijskog sistema korišćenjem nacionalne valute u trgovinskoj razmeni, kao i razvoj sopstvenog tržišta obveznica, isto u nacionalnoj valuti.

Ipak, BRIKS funkcioniše u realnom međunarodnom finansijskom sistemu, u kojem je dolar i dalje kralj. S obzirom na to, a od kada je Rusija sankcionisana zbog invazije na Ukrajinu, banka BRIKS-a prestala je da finansira projekte u Rusiji kako bi izbjegla da i sama bude sankcionisana.

Ideja o zajedničkoj valuti više puta je iznošena, ali tek bi trebalo da dobije nekakvu političku snagu. Kada je riječ o politici, članice BRIKS-a držale su se zajedno čak i nakon što je Rusija napala Ukrajinu. pa su se Kina, Indija i Južnoafrička Republika uzdržale od osude Rusije u Ujedinjenim nacijama, navodi DW i ukazuje da činjenica da se BRIKS sastoji od pet veoma različitih zemalja, često i sa različitim interesima, ograničava obim njihove političke saradnje.

Žongjuan Zoe Liju ističe da BRIKS nije formalni savez, već neformalno partnerstvo i da je ideja da članice dele platformu BRIKS-a i razgovaraju o određenim pitanjima od zajedničkog interesa, ali da svaka zemlja ima i pravo veta.

- U oblastima gdje nemaju zajednički interes ili gdje postoje razilaženja, one se onda vraćaju svojim nacionalnim interesima i nacionalnim pristupima - objašnjava Luanda Mpungose. To je posljednjih godina prije svega bio slučaj u odnosima Indije i Kine jer su pogranični sukobi doveli do problema između dve najmnogoljudnije nacije na svijetu.

Iako su nastavile da se sastaju na samitima BRIKS-a, dvije strane međusobno su jedna drugoj kočile ideje. Dok između Rusije i Kine, s jedne, i Zapada, sa druge strane, trenutno rastu tenzije, Indija pokušava da balansira. Ono što pokazuje da među članicama BRIKS-a postoje različiti prioriteti jeste moguće proširenje. Domaćin predstojećeg samita, Južnoafrička Republika, saopštila je da je više od 40 zemalja izrazilo interesovanje da se pridruži BRIKS-u, a među njima su i Argentina, Saudijske Arabija i Indonezija. Proširenje promoviše Kina, ali Indija to donekle vidi kao jačanje uticaja Pekinga.

- Mnogi u Kini smatraju da ograničavanje BRIKS-a na prvobitnih pet članica smanjuje njegov ukupni globalni uticaj, njegovo pravo da govori na globalnim platformama - kaže Antara Gosal Sing i objašnjava da se iza toga krije sve jača konkurencija između Kine i SAD.

- Kina pokušava da pridobije sve više ekonomija u razvoju iz čitavog svijeta da se pridruže kineskom lancu snabdijevanja - ukazuje Sing. Bez obzira na sve, diskusija o proširenju pokazuje da bi BRIKS mogao da započne stvaranje šireg međunarodnog bloka zemalja Globalnog juga. Antara Gosal Sing ukazuje da postoji nedostatak identiteta i da je manje kohezije u pogledu donošenja odluka i da su to nedostaci s kojima se BRIKS trenutno suočava.

S druge strane, Luanda Mpungose ukazuje da to što "sve veći broj zemalja želi da se pridruži pokazuje da ima nešto što BRIKS radi kako treba.

- Ne radi se više samo o ekonomskoj diplomatiji. BRIKS se razvija kao blok koji se bavi svim kritičnim oblastima međunarodne saradnje - ukazuje Mpungose.